CONSELH GENERAU
D ‘ ARAN
30 ANS
D ‘ AUTOGOVÈRN
D ‘ AUTOGOVÈRN
Glèisa de Santa
Maria de Mijaran
2021
JUNH, JUNHSÈGA – SETEME, OCTOBRE
16 junh
Inauguracion,
entàs 18:30 h
21 junh – 11 junhsèga
Visites concertades
12 junhsèga – 12 seteme
De dimèrcles a dissabte,
de 17 a 20 h
13 seteme – 15 octobre
Visites concertades
EN CÒR DES
PIRINEUS
Era Val d’Aran, ena versant nòrd deth Pirenèu, a ues caracteristiques geografiques qu’an determinat eth sòn paisatge naturau e uman. Pera sua posicion centrau, a devengut, des de temps plan antics, un corredor comunicatiu e punt de trobada entre es pòbles, cultures, lengües e estats que s’anèren formant a un e un aute costat dera cadia.
ER ARANÉS MÒSTRA
IDENTITÀRIA DETH TERRITÒRI
Er aranés ei era varianta dera lengua occitana pròpria dera Val d’Aran, concrètaments, ua modalitat deth gascon, un des dialèctes principaus der occitan. Ath delà d’Aran, era lengua occitana en tota Catalonha.
Era fortuna dera lirica trobadoresca entre es sègles XII e XIII, siguec motiu d’expansion d’aguesta poesia, imitada per tot eth continent europèu. Alavetz, er occitan se considerèc lengua de prestigi e era expression d’ua comunitat sociaument auançada.
UA REALITAT DE
PODERS DIVIDITS
Pera sua posicion estrategica, des deth sègle IX era Val d’Aran siguec disputada pes comdes de Palhars, Ribagòrça e Comenge. A compdar de prumeries deth sègle XII, es reis d’Aragon comencèren a impausar era sua sobeirania, dempús d’arribar a un pacte tamb es aranesi, coneishut coma eth tractat d’Emparança.
En 1213, dempús dera des·hèta de Muret, Aran se convertic ena termièra entre era corona catalanoaragonesa e eth reiaume de França.
ERA QUERIMÒNIA,
FONDAMENT DER AUTOGOVÈRN
Dempús d’un long plet qu’entre 1298 e 1313 afrontèc es reiaumes de França e d’Aragon pera possession dera Val d’Aran, aguesta siguec retornada a Jaime II d’Aragon. En jurament de fidelitat ath rei, en Palai Reiau de Lhèida, eth dia 12 d’agost de 1213, es representants des aranesi li sollicitèren tanben confirmacion des sòns furs, privilègis e libertats. Pòqui dies mès tard, eth 23 d’agost de 1313, Jaime II autregèc as aranesi eth privilège d’ Era Querimònia.
Es privilègis que contemple era Querimònia sigueren successivament confirmadi per toti es reis.
ETH CONSELH GENERAU
D’ARAN ISTORIC
Ena societat aranesa tostemp i a agut eth besonh d’organizar-se entà tractar es ahèrs pròpris deth territòri.
A escala locau, damb es conselhs de vila, qu’amassauen en cada pòble a toti es caps de casa.
A nivèu de tota era Val, damb eth Conselh Generau, era mès nauta institucion de govèrn e representacion dera comunautat aranesa.
Ena Val d’Aran, en epòca medievau, es pòbles èren amassadi en 3 zònes o terçons. Es terçons aueren grana importància ja que d’aguesti gessien es conselhèrs deth Conselh Generau dera Val. Sabem qu’en 1456, s’instituïc qu’eth conselh generau serie format per 9 conselhèrs. 3 representants per cadun des terçons originaris.
MAUGRAT TOT…
En abolir-se en 1834 eth Conselh Generau per Reiau Cedula dera reina regenta Maria Cristina, era Val d’Aran siguec incorporada ara provincia de Lhèida. Desapareisheren es terçons coma circonscripcion administrativa e es pòbles aranesi s’acorropèren en 18 municipis.
Maugrat era manca de poder efectiu, es alcaldes des pòbles aranesi continuèren amassant-se periodicament enquia 1965, entà tractar ahèrs comuns, en ua clara mòstra dera sua volontat de dar continuitat ath Conselh Generau.
Calerà demorar ara reinstauracion dera democràcia, quan dera man dera associacion vesiau “Es Terçons”, se reivindique, de nau, era singularitat istorica e linguistica dera Val d’Aran.
ETH LONG CAMIN
ENTARA LEI D’ARAN
Maugrat er optimisme e esperances que desvelhèc er Estatut de Catalonha de 1979, qu’ena sua disposicion addicionau prumèra recuelhec era reivindicacion des aranesi de recuperar es institucions pròpies, aueren de passar encara mès de dètz ans abans d’arténher eth sòn restabliment.
D’entrada, era Generalitat non reconeishec eth Conselh Generau Provisionau. Totun, es divergéncies se centrauen en sòn encaish laguens de Catalonha e enes caracteristiques dera entitat ena quau s’auie de materializar.
Fin finau, era Lei 16/1990, de 13 junhsèga, sus eth Regim Especiau dera Val d’Aran, en aranés e catalan, restablie eth Conselh Generau e era division dera Val d’Aran en sies terçons.
ETH NAU CONSELH
GENERAU D’ARAN
D’acòrd tamb era Lei, eth nau Conselh Generau ei compausat per tretze conselhèrs trigadi democraticament, cada quate ans, amassa tamb es eleccions municipaus, a compdar des sies circonscripcions electoraus que se corresponen tamb es sies terçons istorics.
Ath sòn torn, es conselhèrs generaus, escuelhen d’entre eri, ath sindic/a d’Aran que les presidís e represente. Sindic/a e conselhèrs/ères constituïssen eth Plen, qu’ei er organ maxim de govèrn.
Er Estatut aprovat en 2006, cèrtament, supausèc un pas endauant en plen reconeishement d’Aran coma “ua realitat nacionau dotada d’identitat culturau, istorica, geografica e lingüistica”.
